လမုပင်ငုတ်တို ၊ သမဲ့ပင်ငုတ်တို တွေ ကျို့တို့ကျဲတဲ ရှိနေတဲ့ သမန်းပြင် (လတာပြင်)ပေါ်မှာ အသက်ငါးဆယ်အရွယ် လူတစ်ဦးဟာ ဘယ်ညာယိမ်းပြီး သူ့ အရှေ့ဖက် မှာရှိနေတဲ့ ဓနိတောဆီ ကို ဦးတည်သွားရောက် နေပါတယ်။ သူ့ရဲ့ပုခုံးထက်မှာတော့ ဝါးနဲ့ ရက်လုပ်ထားတဲ့ ဂဏန်းပိုင်(ဂဏန်းထောင်ဖမ်းသည့်ပစ္စည်း)အလုံး ၈၀ ကျော်ကို ကြိုးနဲ့သီပြီး ထမ်းပိုးထားတာကိုတွေ့မြင်ရပါတယ်။ နံနက်စောစော ဖြစ်ပေမယ့် ခြေသလုံးမြုပ်တဲ့ရွှံ့နွံတွေကြား အလေးအပင်ကို ထမ်းပြီးသွားလာနေရတဲ့ သူ့မျက်နှာမှာတော့ ချွေးသီးချွေးပေါက်တွေက တွဲခိုနေတာကိုလည်း အနီးကပ် ကြည့်ရင် မြင်တွေ့နိုင်ပါတယ်။
သူကတော့ ဦးမောင်နုဖြစ်ပြီး သူ့ကို ဧရာဝတီတိုင်း၊ ဖျာပုံခရိုင်၊ အမာမြို့နယ်ခွဲ၊ (၁)ဘဝသစ်ကျေးရွာမှာ မွေးဖွားခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ လက်ရှိမှာ အသက် ၅၁ နှစ်ရှိနေပြီဖြစ်ပြီး သူအရွယ်ရောက်ချိန်ကစလို့ အခုချိန်ထိ ဒီဂဏန်းထောင်ဖမ်းတဲ့အလုပ်ကို လုပ်ကိုင်လာတာ ဖြစ်ပါတယ်။ သူ့မှာ သား ၂ ယောက်ရှိပြီး အကြီးဆုံးသားဟာ ၁၂တန်း၊ အငယ်ဆုံးသားကတော့ ၇ တန်းတက်နေတယ်လို့ဆိုပါတယ်။သားသမီးတွေကို ပညာသင်ပေးနိုင်ဖို့နဲ့ အိမ်ရဲ့စားဝတ်နေရေး လိုအပ်ချက်တွေကို ဖြည့်ဆည်းနိုင်ဖို့အတွက် သူဟာ ဒီအလုပ်ကိုပဲ ဓားမဦးချလုပ်ကိုင်လာခဲ့တာပါ။
“အရင်ကဆိုရင် ဒီနေရာမှာ အပင်တွေအများကြီးပဲ။ အခုတော့ ငုတ်တိုနဲ့ ခြုံတွေပဲ ကျန်ခဲ့ပြီ” လို့ ဓနိတောတွေဆီကိုသွားနေရင်းနဲ့ သူက ပြောပါတယ်။ ပြားတော(ဒီရေတော)ထဲက အပင်တွေ နည်းလာတာနဲ့အမျှ သူ့ရဲ့ တစ်ရက်တာဝင်ငွေဟာလည်း တစ်စထက်တစ်စ နည်းပါးလာနေတယ်လို့ သူကဆိုပါတယ်။ အရင်က ဂဏန်းထောင်တဲ့အခါ အပင်တွေအနီးပတ်ဝန်းကျင်မှာ ထောင်ဖမ်းရင် ပိုရတက်ပေမယ့် အခုအပင်တွေမရှိတော့တဲ့အခါ ဓနိတောထဲမှာ သွားထောင်နေရပြီးတော့ ဂဏန်းရတာလည်း နည်းပါးသွားတယ်လို့ဆိုပါတယ်။
“ဂဏန်းပိုင်တွေ၊ ဂဏန်းစာတွေက စျေးကြီးလာတယ်။ ဂဏန်းကျ အရင်လိုမရတော့ ကြာတော့အဆင်မပြေဘူးပေါ့။ ဒါပေမယ့်လည်း အလုပ်မရှိတော့ ရသလာက်ရဆိုပြီး လုပ်နေရတာပါပဲ” လို့ သူကဆိုပါတယ်။
ဂဏန်းပိုင်(ဂဏန်းထောင်ဖမ်းတဲ့ကိရိယာ)ကို ဝါး၊ ကျားပိုက်ထောင်ရာမှာ သုံးတဲ့ ပိုက်တွေနဲ့ပြုလုပ်ရတာဖြစ်ပါတယ်။ ဂဏန်းပိုင်တစ်ခုဖြစ်လာဖို့အတွက် တစ်တောင်လောက် အရှည်ရှိတဲ့ ဝါးချောင်း လေးချောင်းကို ကျားပိုက်ထောင်ရာမှာသုံးတဲ့ ပိုက်နဲ့ ကပ်ချည်နှောင်ရပြီး ထပ်ပေါက်ဝ နှစ်ပေါက်ကိုတော့ ပိုက် နဲ့ ဝါး ကို ညှပ်ပြီးမြှုံးအဝပုံစံမျိုး ပုံဖော်ထားတာပါ။ အဲ့ဒီဂဏန်းပိုင်တစ်လုံးဟာ သုံးဆယ်ကျပ်သား အလးချိန်ရှိပြီးတော့ ဝါးနဲ့လုပ်ထားတဲ့ အသင့်လုပ် ပိုင်တစ်ခုကို ၁၀၀၀ ကျပ် ကျသင့်ပြီး ဝါးနေရာမှာ သံနဲ့လုပ်ထားတဲ့ ပိုင်တစ်လုံးကိုတော့ ၂၀၀၀ ကျပ်အထိပေါက်စျေးရှိနေပါတယ်။
ဂဏန်းထောင်ရာမှာ အသုံးပြုတဲ့ ဂဏန်းစာအဖြစ် မလက်ဆတ်တော့တဲ့ငါးတွေ၊ ငါးသံလုံးနဲ့ ပက်ကောင်စတဲ့ ငါးတွေကို စျေးကနေ ဝယ်ယူပြီး ဆားနယ်ကာ အသုံးပြုကြရပါတယ်။အဲ့ဒီလို ဆားနယ်ထားတဲ့ငါးတွေကို နှစ်ကြိမ်ပဲ အသုံးပြုလို့ရတာဖြစ်ပြီး နှစ်ကြိမ်အသုံးပြုပြီးတာနဲ့ အဲ့ဒီငါးတွေမှာ ညှီနံ့မရှိတော့တာကြောင့် ပစ်လိုက်ရလေ့ရှိတယ်လို့သိရပါတယ်။အဲ့ဒီဂဏန်းစာအတွက်လည်း ကုန်ကျစရိတ်ရှိတာကြောင့် ဂဏန်း အရနည်းတဲ့အခါတွေဆိုရင် အစာဖိုးလောက်ပဲ ငွေပြန်ရတာမျိုးတွေရှိတယ်လို့ ဦးမောင်နုကဆိုပါတယ်။ အရင် နာဂစ်မုန်တိုင်းမတိုက်ခင်က ခုနစ်ရက်နေလို့ဂဏန်းတစ်ခါရောင်းရင် တစ်သောင်းခွဲ နှစ်သောင်းဝန်းကျင်လောက် ရလေ့ရှိပေမယ့် ပြီးခဲ့တဲ့ နှစ်ပိုင်းတွေကစပြီး အရင်လို ဂဏန်းမရတော့တာကြောင့် ခုနစ်ရက်တစ်ပက်ကို နှစ်သောင်းဝန်းကျင်လောက်ပဲ ရတော့တယ်လို့ဆိုပါတယ်။ ဂဏန်းဝယ်စျေးတွေမြင့်တက်လာပေမယ့် ဂဏန်းမရတော့တာ၊ လက်ရှိကုန်စျေးနှုန်းမြင့်မားနေတာ တွေကြောင့် စာဝတ်နေရေးဟာ တစ်နေ့တခြား ပိုမိုကြပ်တည်းလာနေတယ်လို့လည်း ဆိုပါတယ်။
“လုပ်စရာ အလုပ်မရှိလို့ တောထဲကို ခြင်အကိုက်ခံ၊ စူးအဆူးခံပြီး ဂဏန်းပိုင်တွေကိုထမ်းပြီးလုပ်နေရတာ။ ဂဏန်းကလည်းမရတော့ စိတ်ဆင်းရဲဖို့ကောင်းတယ်”လို့ သူက ငြီးငြူရှာပါတယ်။ အခုလိုအခက်အခဲတွေကို ဦးမောင်နုတစ်ယောက်တည်း ခံစားနေရတာမဟုတ်ပါဘူး။ အမာမြို့နယ်က ဒေသခံအများစုဟာ ရေလုပ်ငန်းလုပ်ကိုင်တာ၊ မိုးရာသီမှာ လယ်လုပ်ငန်းလုပ်ကိုင်တာ၊ သူတို့ရဲခြံဝင်းထဲမှာ ရာသီပင်စိုက်တာနဲ့ ကွမ်းခြံစိုက်ပျိုးတာတွေကို လုပ်ကိုင်ကြရတာကြောင့် မြေယာအပိုင်မရှိတဲ့ ဦးမောင်နုလို ရာနဲ့ချီတဲ့ ဂဏန်းထောင်တဲ့အလုပ် လုပ်ကိုင်နေသူအားလုံးဟာ အခုလိုအခက်ခဲနဲ့ ကြုံတွေ့နေကြရတာပါ။
“မရလည်း ရသလောက်ရဆိုပြီး မငတ်ဖို့အတွက်တော့ ဒီအလုပ်ကိုလုပ်နေရတာပဲ။ တခြားအလုပ်မှမရှိတာ”လို့ အနှစ် ၂၀ ကျော် ဂဏန်းထောင်ဖမ်းဖမ်းလာသူ တစ်ဦးဖြစ်တဲ့ ဦးဇော်လှ ကလည်း ဆိုပါတယ်။ အခုလို ဂဏန်းတွေရှားပါးလာတာဟာ ဒေသတွင်း ဒီရေတောတွေ ပြုန်းတီးလာတာကြာင့် ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲနဲ့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်းရေးအသင်း ဒါရိုက်တာဖြစ်သူ ဒေါ်သီရိဒေဝီအောင်က ထောက်ပြပြောဆိုပါတယ်။ ဒီရေတာတွေဟာ ငါး၊ပုဇွန်၊ ဂဏန်းတွေရဲ့ အဓိက ခိုလှုံနေထိုင်ကျက်စားရာနေရာဖြစ်တာကြောင့် ဒီရေတောတွေပျက်စီး လာတဲ့အတွက် ရေနေသတ္တဝါတွေရဲ့ ပေါက်ဖွားရာဂေဟစနစ်တွေပါ ပျက်စီးသွားတာဖြစ်တယ်လို့လည်း သူက ကောက်ချက်ချပြောဆိုပါတယ်။
“ဒီရေတော ဂေဟစနစ်မှာ ဒီရေတောပင်တွေဟာ အရမ်းအရေးပါတဲ့ အနေအထားမှာရှိနေတယ်။ ဒီအပင်တွေခြေရင်းမှာ ငါး၊ပုဇွန်နဲ့ဂဏန်းတွေဟာ ဥချသားပေါက်ကြရတယ်။ ဒီအပင်ကကြွေကျတဲ့ အသီးအရွက်တွေကို ငါး၊ပုဇွန်တွေက စားတယ်။ အဲ့ဒီငါးနဲ့ပုဇွန်တွေကို ဂဏန်းတွေကလာစားကြတယ်။ဒီလိုနဲ့အစာကွင်းဆက်ကြီးက ဖြစ်ပါ်နေတာ။ ဒီတော့ ဒီရေတောပင်တွေမရှိတော့ရင် ဒီအစာကွင်းဆက်ကြီးဟာ ပျက်စီးသွားမယ်။ အစာကွင်းဆက်ပျက်စီးသွားရင် ဒီအကောင်တွေဟာလည်း ရှားပါးလာမှာပါပဲ” လို့ သူက ပြောပါတယ်။ ဒါ့အပြင် ဒီရေတောတွေဟာ လေပြင်းမုန်တိုင်းဒဏ် ကာကွယ်ပေးတာ၊ ပင်လယ်လှိုင်းဒဏ် ကာကွယ်ပေးတာ၊ မြစ်ရေကြီးခြင်းက သက်သာစေတာ၊ မြစ်ကမ်းပါးပြိုတာကို သက်သာစေတာ၊ ဒီရေတောတွင်း နုံးတွေ အနည်ထိုင်ခြင်းကြောင့် ရေကြောင်းသွားလာမှု ကောင်းမွန်စေတာ၊ မြစ်ရေအညစ်အကြေးကို သန့်စင်စေတာ၊ မြေဆီလွှာအတွင်း ဆားငံရေ ထိုးဖောက်မှုကို ကာကွယ်ပေးတာ ၊ ရေစီးအားနဲ့ ဒီရေအတက်အကျကို မျှတစေတာ၊ သားငှက်တိရိစ္ဆာန်တွေ ကျက်စားရာ ဒေသဖြစ်တာနဲ့ သဘာဝအခြေခံ ခရီးသွားလုပ်ငန်းများ ဆောင်ရွက်နိုင်တာ စတဲ့ အကျိုးကျေးဇူးတွေကိုလည်း ပေးစွမ်းနိုင်စွမ်းရှိနေပါတယ်။
ဒါတင်မကသေးပါဘူး ဒီရေတောတွေဟာကမ္ဘာကြီးပူနွေးလာမှုကို ဖြစ်ပေါ်စေသော ဓါတ်ငွေ့တစ်မျိုးဖြစ်တဲ့ ကာဗွန်ဒိုင် အောက်ဆိုဒ်ဓါတ်ငွေ့တေ ကို လေထုအတွင်းက စုပ်ယူပေးရာမှာလည်းအဓိကအရေးပါတဲ့ နေရာကနေ ပါဝင်နေတယ်လို့ ဒီရေတောပညာရှင်တွေက ဆိုကြပါတယ်။
FAO ရဲ့ ၂၀၁၀ ခုနှစ်ခန့်မှန်းချက်အရ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဒီရေတောဧရိယာ ၅၀၂,၉၁၁ ဟက်တာ (၁,၂၃၂,၁၉၀ ဧက) ရှိပြီး ကမ္ဘာမှာ သတ္တမမြောက် ဒီရေတောအများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်တယ်လို့ သိရပါတယ်။ဒီရေတာ မျိုးစိတ်ပေါင်း ၃၄ မျိုးအထက်နဲ့ တွဲဖက်ပေါက်ရောက်သည့် မျိုးစိတ် စုစုပေါင်း ၁၄၈ မျိုးရှိနေပါတယ်။ အမေရိကန်နိုင်ငံ သုတေသနစင်တာတစ်ခုဖြစ် Clark Lab သုတေသနစာတမ်းပါ အချက်အလက်တွေအရ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ ဒီရေတော ဖုံးလွှမ်းမှုဟာ ၁၉၉၉ ခုနှစ်အထိ ဧက ၁၇ သိန်းကျော် ရှိခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီနှစ်ကနေ ၂၀၁၈ ခုနှစ်ထိ နှစ်ပေါင်း ၂၀ အတွင်းမှာတော့ မြန်မာနိုင်ငံက ဒီရေတောတွေဟာ ဧက နှစ်သိန်းကျော်လောက်ကို ပြုန်းတီးခဲ့ပါတယ်။
၂၀၀၂ ခုနှစ်တိုင်းတာချက်တွေအရ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသမှာ ဒီရေတောဧရိယာ ဧကပေါင်း သုံးသိန်းကျော်ရှိခဲ့ပေမယ့် ၂၀၁၂ ခုနှစ်ကို ရောက်တဲ့အခါမှာတော့ ဧက တစ်သိန်းကျော်သာ ကျန်ရှိတော့တယ် လို့လည်း ပညာရှင်တွေက ထောက်ပြပြောဆိုထားကြပါတယ်။ ၁၉၉၉ ခုနှစ်ကနေ ၂၀၁၈ ခုနှစ်အတွင်းမှာပဲ မြန်မာတစ်နိုင်ငံလုံးရဲ့ ဒီရေတော ပြုန်းတီးမှု နှုန်းက အာရှဒေသတွင်းမှာ အမြင့်ဆုံး ၅ နိုင်ငံထဲ ပါဝင်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီနှစ်ပေါင်း ၂၀ အတွင်း နိုင်ငံရဲ့ ဒီရေတောပြုန်းတီးမှုက နှစ်စဥ်မြင့်တက်ခဲ့ပြီး ပျှမ်းမျှအားဖြင့် တစ်နှစ်ကို ကိုးကိုးကျွန်း ၂ ခုစာလောက်ပြုန်းတီးနေတယ်လို့ အမေရိကန်နိုင်ငံ မက်ဆာချူးဆက်ပြည်နယ် Clark University ၏ သုတေသနစင်တာ ခုနစ်ခု ထဲက တစ်ခုဖြစ်တဲ့ Clark Labs သုတေသနစာတမ်းအရသိရပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံက ဒီရေတောတွေပြုန်းတီးရတဲ့ အဓိကအကြောင်းရင်းကတော့ လယ်ယာမြေ တိုးချဲ့ စိုက်ပျိုးခဲ့တာတွေကြောင့်လို့ လေ့လာပြုစုထားတဲ့ စာတမ်းတွေက ဖော်ပြကြပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံမှာ ၂၀၀၀ ခုနှစ်ကနေ ၂၀၁၂ ခုနှစ်၊ ၁၂ နှစ်တာကာလအတွင်းမှာ ဒီရေတောပြုန်းတီးရတဲ့ အကြောင်းရင်းတွေထဲက ၈၇ ရာခိုင်နှုန်းခန့်ဟာ ဒီရေတောတွေကို ခုတ်ထွင်ရှင်းလင်းပြီး စပါးစိုက်ပျိုးဖို့ လယ်မြေအဖြစ် အသုံးပြုခဲ့ကြတာလို့ သိရပါတယ်။ လယ်မြေအဖြစ် ပြောင်းလဲသွားတဲ့ ဧရိယာ ပမာဏက ဟက်တာ ၂၄,၀၀၀ ကျော်ရှိပြီး ဒါဟာ အင်းလေးကန် ၂ ခုစာလောက်ကို ကျယ်ဝန်းတဲ့ ပမာဏဖြစ်တယ်လို့ လေ့လာသူတွေရဲ့ ဆောင်းပါးတွေအရသိရပါတယ်။ ကျန်တဲ့အကြောင်းရင်းတွေကတော့ မီးသွေးဖုတ်တဲ့လုပ်ငန်း၊ မွေးမြူရေးနဲ့ ဆားချက်တဲ့ လုပ်ငန်းတွေအပြင် ဒေသဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု နည်းပြီး ဒေသခံပြည်သူတွေ ဆင်းရဲနွမ်းပါးမှုကြောင့်လို့ ဒီရေတောပညာရှင်တွေက သုံးသပ်ကြပါတယ်။
ပညာရှင်တွေသုံးသပ်ကြသလိုပါပဲ အမာမြို့နယ်အတွင်းမှာ ဒီရေတောဧရိယာတွေကိုရှင်းလင်းပြီး လယ်ယာမြေအဖြစ်ပြုလုပ်တာတွေရှိနေပါတယ်။ဒါ့အပြင် ဒီရေတောခုတ်ယူမှုတွေရှိနေတယ်လို့ ဒေသခံတွေကဆိုပါတယ်။အမာမြို့နယ်ထဲက ရေလုပ်ငန်းအကြီးအကျယ်လုပ်ကိုင်သူတွေဟာ သူတို့ရလာတဲ့ ငါး၊ပုဇွန်တွေကို ကြပ်တိုက်ဖို့အတွက် ထင်းတွေကို အများအပြား ဝယ်ယူလေ့ရှိတာကြောင့်လည်း ဒီရေတောမှာရှိတဲ့အပင်တွေ ခုတ်လှဲခံကြရတာဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ထင်းဝယ်လိုအားများလာတဲ့အခါ ဒေသခံတွေဟာ စောင့်ရှောက်သူမဲ့နေတဲ့ ဒီရေတောပင်တွေကို ခုတ်ယူရောင်းချကြတာဖြစ်တယ်လို့ အမည်မဖော်လိုတဲ့ဒေသခံတစ်ဦးကဆိုပါတယ်။
“ထင်းတွေက လက်တစ်ကိုင်စာ တစ်စည်းဆိုရင် တစ်ထောင်ပေါက်စျေးရှိတယ်။ဒီတော့ လူတွေက ချောင်းတစ်လျှောက်မှာရှိတဲ့ အပင်ကြီးငယ်တွေကို အကုန်ခုတ်ရောင်းကြရော။ အချို့ဆိုရင် ခြံထဲက အပင်တွေကို ခုတ်ပြီးရောင်းတယ်။ အပင်ကြီးလို့မခုတ်ချင်ရင် အကိုင်းတွေကို ခုတ်ပြီးရောင်းတာမျိုးတွေတောင် လုပ်ကြတယ်”လို့ သူက ပြောပါတယ်။ အခုလို ဒီရေတောပင်တွေခုတ်ယူနေမှုနဲ့ပတ်သက်ပြီး သက်ဆိုင်ရာ သစ်တောဦးစီးဌာနအနေနဲ့ လူသိရှင်ကြားအရေးယူမှုတွေကို လုပ်ဆောင်တာ မကြားဖူးကြောင်းနဲ့ ဒီရေတောပင်တွေခုတ်မယ်ဆိုရင် ဘိနယ်သစ်တောဝန်ထမ်းကို ငွေတစ်သိန်းစီပေးပြီး ခုတ်ကြရတာတွေရှိတယ်လို့လည်း ဒေသခံတွေကဆိုပါတယ်။
ဒီရေတောပင်ဟာ ကမ္ဘာကြီးရဲ့ အဆုတ်ဖြစ်သလို ဂေဟစနစ်အတွက်အရေးကြီးပါတယ်လို့ ပညာရှင်ရှင်တွေ ထောက်ပြပြောဆိုနေကြပေမယ့် လက်တွေ့မြေပြင်မှာတော့ အပိုင်းပိုင်းပြတ်နေတဲ့ ဒီရေတောပင်ငုတ်တိုတွေနဲ့ ဒီရေတောထဲက ခြုံပုတ်တွေကတော့ ပိုများလို့လာနေပါတယ်။ ကမ္ဘာကြီးရဲ့ အဆုတ်ထက် ကိုယ့်မိသားစုရဲ့ဘစားဝတ်နေရေးကို ဦးစားပေးနေကြရသူတွေကြောင့် သားငါးပုဇွန်တွေဟာလည်း တဖြည်းဖြည်း ရှားပါးလို့လာနေပါတယ်။ ဒီလိုရှားပါးလာတာနဲ့အမျှ ဦးမောင်နုတို့လို ဂဏန်းထောင်ဖမ်းသူတွေရဲ့ စားဝတ်နေရေးကို ဘယ်သူက လာရောက်ကယ်တင်မယ်ဆိုတာတော့ ဝေဝါးနေဆဲလည်းဖြစ်ပါတယ်။
သီဟရေးသည်။
